دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)
نووسین و ئاماده‌کردنی: ئه‌نوه‌ر سوڵتانی
پارچە شیعری ژمارە ٧١
بەهار هاتەوە
|
بەهار هاتەوە، گوڵ دەبن پەیدا چیمەن، سەوزایی، ئەو بڕوا پێیدا تۆوی دڵەکەی خۆم هەڵگرت بۆ ئەو لە مەڵبەندی وی چەندم لە ڕێدا گوڵاڵە سوورە بێتە پێشوازی با لێی بپرسێ مەیلی بە کێ دا[1] هەروەک دڵ دەچێ، سوور و خوێناوی بۆ پێشواز باشە، بۆی بووە شەیدا (زەنبیل، ١٣١٢ ی هەتاوی) لاپەڕە ٦٣ ی چاپی جەعفەر و ١٠٤ ی چاپی ئەنیسی [1] . چاپی جەعفەر نیشانەیەکی پرسیاری لە کۆتایی ئەم فەردە داناوە. بەڵام من ئیحتیاتم کرد و دامنەنا لەبەر ئەوەی میسراعی دووهەمی وەک ڕستەیەک دەخوێنمەوە کە کردارەکەی 'وجه التزامی' یە واتە شاعیر دەڵێ با بچن لێی بپرسن ئایا مەیلی بە کێ دا. گەرچی زۆریش نەگونجاو نییە کەسێک بیکات بە ڕستەی پرسیاریی و بڵێ بچن لێی بپرسن "ئایا مەیلی بە کێ دا؟" واتە بەشی کۆتایی میسراعەکە ببێتە پرسیاریی.
______________________________________
عینوانی شیعرەکە لە میسراعی یەکەمی مەتلەعەکەی وەرگیراوە و لە هەردوو چاپدا وەک یەکە. شوێن و ساڵی گوترانی شیعرەکە لە هەردوو چاپدا گوندی زەنبیل و ساڵی ١٣١٢ ی هەتاوی ڕاگەیێنراوە کە دەکاتە ساڵی ١٩٢٣ و ٢٤ ی زایێنی. بەم پێیە، ئەگەر یەکەمین شیعری بڵاوکراوە و ڕاگەیێنراوی ئاوات نەبێت، لای کەم یەک لە یەکەمینەکانی دەبێت. واهەیە لە کۆتایی هەڵسەنگاندنی سەرجەمی دیوانەکەدا هەوڵ بدەم شیعرەکان بە گوێرەی ساڵی گوترانیان دابەش بکەم و بەشوێن یەکتردا بیانهێنم و دیارە لە ڕێکخستنێکی وادا، جێگەی ئەم شیعرە لاپەڕەکانی سەرەتا دەبێت. بەڵام ئەوەی ڕاستی بێ هێشتا نەمتوانیوە بڕیار بدەم ئایا دابەشکردنی کۆتایی شیعرەکان لە سەر شێوازی بابەتی بێت یان بە شێوازی کۆن لەسەر بنەمای پیتی ئەلف و بێ (بەحر)، یان خود بە گوێرەی ساڵی گوترانی شیعرەکان. هەرکام لەوانە تایبەتمەندیی خۆیان هەیە و لە بارێکەوە چاک و لە بارێکی دیکەوە کەمتر چاکن. بەڵام بە دڵنیایی هەرکامیان هەڵبژێرم، لە سەرەتای کتێبەکەدا لیستەی ناو و میسراعی یەکەمی شیعرەکان بە هەرسێ شێوە دەهێنمەوە کە یارمەتیدەری خوێنەر بێت بۆ دۆزینەوەی شیعری دڵخوازی خۆی. شیعرەکە لە گۆرانییەکی حەسەن زیرەکیشدا، بە هەمان ناوەوە، هاتووە. من دڵنیا نیم ئایا حەسەن زیرەک یان گۆرانی بێژێکی دیکەی کورد شیعرەکەی ئاواتیان کردۆتە گۆرانی یان شیعرەکە خۆی بنەمای فۆلکلۆریی هەبووە و ئاوات شیعرەکەی خۆی سەرەتا لەسەر بەیانێکی فۆلکلۆری دامەزراندووە ئینجا میسراع و فەردی دیکەی لێ زیاد کردووە؟[1] زاڵ بوون بە سەر فۆلکلۆری نەتەوایەتیدا هونەرێکی مەزنە و گەلێک لە شاعیرانی دیکەی کوردیش بەگوێرەی توانا چوونەتە ئەو بوارەوە؛ بۆنموونە نەمران پیرەمێرد و نالی و هەژار. نەمر سەیفولقوزاتی قازیش یەک لە ڕچەشکێنەکان بوو بۆ نزیک کردنەوەی شیعری عەرووزی لە فەرهەنگی ئاپۆرەی خەڵک، بە تایبەت لە ژیانی گوندنشینی و لە شیعرەکانیدا کەڵکی بەڕێ وجێی لە پەند و مەتەڵی کوردی وەرگرتووە. سەیف گەلێک بابەتی باوی ناو خەڵکی بە لێزانییەوە هێناوەتە ناو شیعری خۆیەوە؛[2] ئاواتیش وەک هەژار وهێمن و حەقیقی و خاڵەمین و نووری قوتابیی قوتابخانەی شێعریی سەیف بوو. ئێستا با سەیرێکی شیعرەکە بکەین: شیعرێکی غەرامییە. 'ئەو' واتە دڵداری شاعیر کەسایەتی یەکەمی شیعرەکەیە و لە ڕاستیدا شیعرەکە سەبارەت بەوە و واهەیە هەر بۆ ئەویش گوترابێت. میسراعی یەکەم، دامەزراندنی سەرەتایە و وەک بەهارییەی قەسیدەوێژانی کۆن، باسی هاتنەوەی بەهاری کردووە بەڵام تەنیا بە یەک میسراع؛ ئینجا دەست بەجێ چؤتە سۆراغی 'ئەو'. لە فەردی یەکەمدا چیمەن و سەوزایی هەندێک گێژوگومی بۆ خوێنەر دەخوڵقێنن لەبەر ئەوەی کرداری ئەو میسراعە زۆر ڕوون نییە کامەیە؛ بەڵام ئەگەر لێی ورد ببیەوە تێدەگەی کرداری ڕستەکە لە میسراعی پێشەوەتردایە. ئاوات دەڵێ گوڵ و چیمەن و سەوزایی هەمووی پەیدا بوونەوە، ئەوەش تەنیا لەبەر خاتری ئەوەی کە 'ئەو' بەسەریاندا بڕوات. تۆوی دڵەکەم لە فەردی دووهەمدا دەورێکی گرنگ دەبینێت لە پەیوەندیدانی فەردی یەکەم و فەردەکانی دواتردا. شاعیر واهەبوو بتوانێ بڵێت دڵم لە سەر ڕێی ئەو دادەنێم با بە سەریدا بڕوات بەڵام گوتوویەتی 'تۆوی دڵم دەچێنم' و بەم شێوەیە، توانیویە بەهار و گوڵ و چیمەن و سەوزایی و تۆوی دڵی شاعیر و گوڵاڵە سوورەی فەردی سێهەم هەمووی لەگەڵ یەکدا بهێنێت و لق وپۆپی شیعرەکەیان پێ بە یەکەوە ببەستێتەوە و بەم کارەی بەژنی شیعرەکە پتەو بکات، واتە کارێک بکات کە بیری خوێنەر لە سەر یەک بابەت چەق ببەستێت و پەرژ وبڵاو نەبێتەوە. فەردی دووهەم و سێهەم و چوارەم لە پەیوەندێکی قورسدان. گەرچی ئەو پەیوەندییە لە نێوان فەردی دووهەم و سێهەمدا زۆر ڕوون نییە، بەڵام لە ڕاستیدا بە بێ ئەو پەیوەندە، شیعرەکە لە لووتکەی خۆی دەکەوێتە خوارەوە و ئەو جوانی و ڕازاوەییەی نامێنێت. ئاوات دەڵێ من تۆوی دڵەکەم لە سەر ڕێی ئەودا چاند بۆ ئەوەی ببێتە شتێکی وەک گوڵاڵە سوورەی خوێناوی [و داغدار] و بچێتە پێشوازی ئەو و لێی بپرسێت بۆچی لەگەڵیدا بێ مەیلە و مەیلی بە کەسێکی دیکە داوە؟ دۆزینەوەی ئەو پەیوەندییە لە نێوان فەردی دووهەم و سێهەمدا، هەناوی شیعرەکەیە. پرسیاری سەرەکی سەبارەت بە شیعرەکەش دیارە ئەوە دەبێت کە 'ئەو' واتە کەسێک کە شیعرەکەی بۆ گوتراوە،کێیە؟ ئەو پرسیارە بە داخەوە بۆ هەمیشە بێ وەڵام دەمێنێتەوە لەبەر ئەوەی دڵداری شاعیر بە ئەگەری زۆر، مەجازییە و کیژۆڵەیەکی چاوگەشی خەیاڵی نەبێت، کەسی دیکە نییە! خۆ ئەگەریش بووبێت، دوای کۆچی دوایی شاعیر کێ دەبێ ئەوە بزانێت و چۆن؟ ڕەدیف و سەروای شیعرەکە هەندێک ناتەواویی تێدا دەبینرێت. لە کاتێکدا سەروای میسراعی یەکەمی فەردی یەکەم (مەتلەع) و میسراعی دووهەمی فەردی کۆتایی (مەقتەع) 'پەیدا' و 'شەیدا'ن، سەروای میسراعی دووهەمی فەردی مەقتەع بۆتە 'پێیدا' و هی دوو فەردی ناوەڕاستی غەزەلەکەش، 'ڕێدا' و 'لێدا' یە. ئەم سێ شێوەی هێنانی سەروایە ئەویش لە غەزەلێکی چوار فەردیدا بە پێوانەی شیعری کلاسیک بە ناتەواویی دەزانرێت بەڵام دیارە ئەو چەشنە گەز و ڕبە و پێوانەیەش، شتێکی گەلێک فۆڕمالیستییە دەنا لە شیعرەکەدا ڕێک خستنی فەردەکان هێند وەستایانە بەڕێوە چووە، کە خوێنەر لە خوێندنەوەیدا هەست بە هیچ ناتەواوییەک ناکات. تۆو، شێوازی موکریانییە بۆ 'توو' واتە دەنکی سەوزە و گیا مەڵبەند، شوێن و جێگا وی، ئەو بۆی بووە شەیدا، بە بۆچوونی من حەشوێکی شیعرییە، واتە عیبارەیەتێکی زیادییە و شاعیرتەنیا بۆ وەڵامدانەوەی سەروا و کێشی شیعرەکە لەوێی داناوە، دەنا لابردنی هیچ زیانێک بە بەژنی واتایی شیعرەکە ناگەیێنێت. سەبارەت بە بەحری عەرووزی و تەقتیع کردنی ئەم شیعرە دەبێ بڵێم بۆچوونێک هەیە کە دەڵێ هەموو شیعرێکی بڕگەیی لە ئەنجامدا دەچێتە خانەی یەک لە بەحرەکانی عەرووزی عەرەبەوە؛ بۆچوونێکی پێچەوانەشی هەیە کە دەڵی هەموو بەحرێکی عەرووزی دەکرێ وەک بڕگەیی سەیر بکرێن و بڕگەکانی بژمێررێن. بەحری عەرووزیی شیعرەکە متقارب مثمن اثلم (هجایی): فع لن فعولن // فع لن فعولن
[1] . دیارە ئەودەم دەبوایە ئەو بەشە لە فۆلکلۆر وەرگیراوە بخرایەتە ناو دوو کەوانووکەوە، بەم شێوەیە: "بەهار هاتەوە، گوڵ دەبن پەیدا"، چیمەن، سەوزایی، ئەو بڕوا پێیدا بەشوێنیدا، پرسیارێکی دیکەش سەری هەڵدەدا، ئەویش ئەوەیە ئایا جگە لە میسراعی یەکەم، تا کام شوێنی شیعرەکە فۆلکلۆرییە و کام بەشی هی ئاواتە؟ [2] . سەر چوونە تەختی، ڕۆیینی سەرداری پێدەوێ؛ کردمە سەر باسکان هەر ئاش بەتاڵمە؛ هەرکەس بەڕاست بێ ئاخر بەخێرە؛ لەباتی 'گاڕان ڕۆیی'، گابۆڕە؛ شەماڵ و زریان دایم شەڕیانە؛ لاڵ بم نابینم خێڵ سەرەوخوارن؛ کەرەبۆزیشیان لەسەر وەستایە....
|
www.rojhalat.de / www.bokan.de