|
دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات) نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی
پارچە شیعری ژمارە ٤، لاپەڕە ١٣ ی دیوانی چاپی ئەنیسی
شاری دڵ من دەڵێم شاری دڵم باغ و گوڵستانە، دەچم! عەقڵ ئەڵێ نا، قەسەبەی شۆڕشی مەستانە، نەچی! من دەڵێم نوختەیی ئەو ڕەوزەیی ئیمانە، دەچم! ئەو دەڵێ نا، ڕەشەجێ ڕاوگەیی شەیتانە، نەچی! من دەڵێم مەسکەن و ئارامگەیی جانانە، دەچم! ئەو دەڵێ سەربەسەری تێکچووە، وێرانە، نەچی! من دەڵێم جێگەیی هەر شێت و جنوونانە، دەچم! ئەو دەڵێ نا، زەدەیی پەنجەیی پەریانە، نەچی! من دەڵێم مەرکەزی ئەسڕاڕی حەریفانە، دەچم! ئەو دەڵێ جێ تەمەعی چاوی حەسوودانە، نەچی! من دەڵێم وەختی خەتەر مەئمەن و قەڵگانە، دەچم! ئەو دەڵێ کونکونە، جێگەی سەرەپەیکانە، نەچی! لەو هەموو چوون و نەچوونە سەری سوڕ ما "کامیل" من دەڵێم جوانە دەچم، ئەو دەڵێ واجوانە نەچی _________________________ کێشەی نێوان مێشک و دڵ، یان عەقڵ و هەست کێشەیەکی لەمێژینی مرۆڤە. لە ئەدەبی کۆنی ناوچەکەدا دڵ بە مەرکەزی هەست و مێشک بە ناوەندی عەقڵ دانراوە. شاعیران و هەستیاران ویستوویانە بکەونە شوێن دڵیان و هەست بە سەر عەقڵ و مەنتیقی ویشکدا زاڵ بکەن. فەیلەسووف و ئەهلی کەلام سێ ودوویان نەکردووە لەوەی بکەونە شوێنی عەقڵ و خۆ لەوە بپارێزن کە جڵەوی کارەکانیان بدەنە دەست هەستێک کە ناتوانرێت سوغرا و کوبڕای مەنتیقی بۆ بچێنرێت و ئاکامی ڕوونی لێ وەربگیرێت. عارفانی مەزنی مێژووی ئیسلام لە نێوهەموو گەلانی ناوچەکە و یەک لەوان کورد دا، دڵیان بە کانگەی ئەوین و ئاوێنەی زاتی خودا زانیوە و خۆیان لە "عاقڵان" واتە بەرماڵ بەشان و تەسبێح گێڕان بەدوور زانیوە کە توێکڵ و واتای قاڵبییان لە ژیانی کۆمەڵایەتی وەرگرتووە و تەنیا بە نوێژی ڕواڵەتی و حەجی خشت و بیناوە خەریک بوون و نەچوونەتە حەجی دڵ واتە لە قووڵایی واتای ژیان و شوێن و پێگەی مرۆڤ لە کەون و مەکان تێنەگەیشتوون – مرۆڤێک کە لە بنەڕەتدا ئیشڕاقی نووری خودایە و تەنانەت وەک هەموو دیاردەیەکی دیکەی کائینات بەشێکە لە زاتی ئەو و بەم پێیە دەتوانێت عەینی ئەویش بێت. "انالحق" گوتنی مەنسوور و دەست لە ملی سەگ کردنی شیبلی و "السلام یا اللە!" پێگوتنی، دوو نموونەی ئەو هەڵوێست و باوەڕەن. عارف و شاعیری گەورەی کورد شێخ عەبدولڕەحمانی تاڵەبانی (خالیس) (١٧٩٧ – ١٨٥٨) کە باوکی شێخ ڕەزای شاعیر بووە و بە شیعری فارسی تەفسیرێکی ١٨ فەردی سەرەتای مەسنەوی مەولانای ڕۆمی کردووە کە وێنەی لە زمانی فارسیشدا کەمە، یەک لەو کەسانەیە کە ئەو پرسیارە گرنگەی لە کۆمەڵگای کوردیشدا دامەزراندووە. خالیس غەزەلێکی فارسی بە هەمان ناوەرۆکی شیعری ئاواتەوە هەیە کە تێیدا دەڵێ: عقل میگوید بە من هردم کە: ترک یار کن! عشق میگوید کە: هی هی! ترک این گفتار کن! عقل میگوید: برو با سجدە و سجادە باش! عشق میگوید: برو تسبیح را زنار کن! عقل میگوید: بپوش آخر لباس عاقلان! عشق میگوید کە: ترک جبە و دستار کن! من نمیدانم کدامین نکتەرا باور کنم، ای خدایا از دلم تۆ کشف این اسرار کن! عقل میگوید چنین و عشق میگوید چنان، همچو "خالص" در جهان یک نکتە را اقرار کن![1] ئاواتیش لەم شیعرە ناسکەدا گیرۆدەی داوی هەمان ئەو پرسیارە لەمێژینەیەیە. لە لایەکەوە شاعیری دڵە و عاریفە و لە بنەماڵەی شێخانە، لە لایەکی دیکەشەوە مەلای دوازدە عیلم و پێش نوێژە و لە ئەنجامدا کەوتۆتە نێوان دوو بەرداشی بەهێز و گەوڕە وگرانەوە و لە نێوان ئەو دوو هێزە مەزنەدا ماوەتەوە کە لەسەرێکەوە واتایان بە ژیانی داوە و تەنانەت مەوجوودێک بە ناوی سەید کامیل ئەوان خوڵقاندوویانە، لە سەرێکیشەوە هەڵوەدای دۆزینەوەی وەڵامی پرسیارێکی ئەزەلی و ئەبەدییان کردووە کە وەڵامدانەوەی ئەگەر نەگونجاویش نەبێت، هاسان نییە. لە شیعرەکەدا، شاعیر هەڵوێستی ڕوونە، ئەو دەیەوێت بەرەو شاری دڵی بڕوات و لە هەموو ماوەی وتووێژەکەدا لە سەر هەڵوێستی خۆی دەمێنێتەوە. ئەو دڵ بە باغ و گوڵستان، باخی بەهەشت، ئارامگەی جانان، شوێنی شێت و مەجنوونان،[2] مەرکەزی ئەسڕارێ حەریفان[3] و مەئمەن و قەڵغانی کاتی مەترسی دەزانێت بەڵام لایەنەکەی دیکە واتە عەقڵی سەر، وەک مڵۆزمێک لەبەرانبەریدا دەوەستێ و تەفسیرێکی جیاواز لە تەعبیرەکانی ئەو بە دەستەوە دەدات. عەقڵ، واتە هەموو مزگەوت نشینان کە نوێژ دەکەنە بەرتیل و بەخودای دەدەن بۆ ئەوەی لە ئاگری جەهەننەمیان بپارێزێت، شاری دڵ بە شاروچکەی ڕاپەڕینی سەرخۆشان، ڕەش، جێ ڕاوگەی شەیتان، شێواو و وێران، زەدەی پەنجەی پەریان،[4] جێگەی تەماعی حەسوودان و کونبووی سەری پەیکان دادەنێن و پێی دەڵێن دوورکەوەوە، نەکا بچیە شوێنێکی وا مەترسیداری بێ متمانە، وەرە لای خۆمان و لەبیری داهاتووتدا بە، پاشەکەوت بکە و دواڕۆژت دابین بکە! دیاردەی گرنگ لە شیعرەکەدا ئەوەیە شاعیر لە مەقتەع واتە دوافەردیدا هیچ بڕیارێک نادات و ئەو پرسیارە ئەزەلی و ئەبەدییە بێ وەڵام دەهێڵێتەوە کاتێ دەڵێ سەرم سوڕ ماوە و نازانم چ بکەم؟ من دەڵێم بچم ئەو هەر دەڵێ مەچۆ! ئەگەر شاعیر لێرەدا بیویستایە هەڵوێست بگۆڕێت یان بڕیاری کۆتایی بدات چارەنووسی شیعرەکەش دەگۆڕا و شاعیر دەبووە مرۆڤێکی خۆخۆشەویستی ملهوڕی زۆرداری خۆ بەسەر خوێنەرداسەپێن کە لە جیاتی ئەوان بڕیار دەدات و پێیان دەڵێ چی بکەن باشە. بەڵام ئەو سەید کامیلەی ئێمە دەیناسین بەو کەسایەتییە ناسک و هەستیارەوە، ڕێبازێکی وا دوور لەچاوەڕوانی هەڵنابژێرێت، بەپێچەوانە، لەسەر هەڵوێستی خۆی دەمێنێتەوە و سادقانە دەڵێ: من وام پێ جوانە بچمە شاری دڵەوە[5] لە کاتێکدا بەرانبەرەکەم کۆڵ نادات و وەک چۆن لەسەرەتادا گوتوویەتی، لە کۆتاییشدا هەر دەڵێ واجوانە نەچی! ئەوەش ڕێژەیی بوون (موتڵەق نەبوون) ی فیکری مرۆڤ و دیاردەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی و لە ئەنجامدا، ئەزەلی و ئەبەدی بوونی پرسیارەکە دەگەیێنێت و دەریدەخات کە هەڵوێست و خواستەکانی مرۆڤ یەک چەشن و یەک شێواز نین و ژیان بەو ناتەبایی و دژایەتییانەوە واتا پەیدا دەکات، ئەوەش دیالکتیکی ژیانە. نەمر محەممەدی ماملێش ئەم پارچە شیعرەی بە گۆرانی گوتووە. ئەوە لینکی سەر یووتییووبی گۆرانییەکەیە
[1] "کتاب جذبە عشق، دیوان حضرت مولانا شیخ عبدالرحمن خالصی القادری طالبانی کرد"، از انتشارات فقیر حاج محمود محمدی طالبانی القادری سنندج ، چاپ چهارم، ناشر: محمد صدیق محمدی، مشهد، چاپخانە سعید، ١٣٧٣ [١٩٩٤]؛ ص ٢١. [2] واتە ئەوانەی وا بە هۆی تێگەیشتن لە سیڕڕی ئەزەلەوە خۆیان لە بەندی عەقڵی بەرماڵ بەشانان ئازاد کردووە و بوونەتە شەیدای ئەوینی حەقیقی [3] . وشەی 'حەریف' و گەلێک تەعبیری دیکەی ناو شیعرەکە پێویستیان بە تەفسیری عیرفانی هەیە. [4] . بە بۆچوونی عەوام، کە دەبێ ڕیشەی لە باوەڕێکی ئایینیدا بێت، پەری دەست لە هەرکەس بوەشێنن، شێت دەبێت. [5] . یان "شاری دڵ شوێنێکی جوانە و دەمەوێت بچمێ"
|