|
دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات) نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی |
|
پارچە شیعری ژماره ٢٠ هەڵاتنی شا سەد بەهار ئێستە بەقوربانی چلەی زستانە ڕۆژی ئازادی هەڵات، کاتی لەخەو هەستانە نیشتمان بۆتە بەهەشت، سەوزە وڵات و دەرودەشت گەرچی زستانە بەڵام چەشنی بەهارستانە دوژمنن کەوتووە هەستانی مەحاڵە و ئەستەم هەروەکوو پیرەگەماڵ کەوت و لەبەردەستانە دەستیان بەستن ئەوانەی وەکوو سەگ یانیگرن با لە چاڵیان بخەن ئەو تاقمە چاوبەستانە کەوتە دووی تەرمی ڕەزاخانی کەسیفی بابی لێیگەڕێن خوێن مژە، هەر جێگەیی گۆڕستانە ئەی مەلاکانی بەڕێز، ئەی گەلی ئازا و نەبەز! با لەبیروو نەچێ قەت کردەوەی ئەو پەستانە (قاقڵاوا، ١٣٥٧ ی هەتاوی) لاپەڕە ١٠٧ ی دیوانی چاپی ئەنیسی ______________________________________ بابەت، بۆنە، ڕێکەوت و بەگشتی هەموو زانیارییەکی پێویست سەبارەت بە شیعرەکە، لەبەر دەستدان. محەممەد ڕەزاشای پەهلەوی لە سەردەمی حوکماتی خۆیدا دووجار ئێرانی بەجێ هێشت و ڕۆیشت: یەکەمیان لە ٢٥ ی مانگی گەلاوێژی ١٣٣٢ (١٩٥٣) و سەردەمی سەرەک وەزیریی دوکتۆر محەممەد موسەددیق، کە لەژێر تەوژمی ڕاپەڕینی خەڵکدا چوو بۆ بەغدا و پاشان ڕۆم لە ئیتالیا. سەفەرەکە چوار ڕۆژی خایاند و بە کۆدیتای ٢٨ ی گەلاوێژ کۆتایی هات، کە لە ئەنجامیدا گەڕایەوە تاران و چووەوە سەر تەخت و تاجەکەی. سەفەری دووهەمی شا لە ٢٦/١٠/١٣٥٧ ی ساڵی ١٣٥٧ (١٩٧٨) دابوو، کە دیسان لەژێر گوشاری ڕاپەڕینی خەڵکدا ڕووی کردە میسر و مەڕاکیش و پاناما و لە ئەنجامدا بە نەخۆشیی شێرپەنجە لە قاهیرە کۆچی دوایی کرد. شیعرەکەی ئاوات بە گوێرەی دیوانی چاپی ئەنیسی لە ساڵی ١٣٥٧ دا گوتراوە و بەم پێیە، دەبێ ڕووی لە سەفەری دووهەمی شا بێت. شا، لە کۆتاییەکانی پاییزی ساڵی ١٣٥٧ دا ڕۆیشت و واهەیە شیعرەکە بە ماوەیەکی کەم دوای سەفەرەکە گوترابێت کە کەوتۆتە زستانەوە هەربۆیەش شاعیر دەڵێ "سەد بەهار ئێستە بەقوربانی چلەی زستانە". سەرجەمی شیعرەکە بانگەوازە بۆ دوو شت: ڕاپەڕین دژ بە ڕژێمی شا و تۆڵە سەندنەوە لە دەوروپشتەکانی و بەگشتی لە بەڕێوەبەرانی حکوومەتی شاهی. سەید کامیل، کە لە ژیانی ئاسایی ڕۆژانەدا گەلێک هێدی وهێمن و بێ وەی و لە لایەکی دیکەوە سۆفی و لە بنەماڵەی شێخانی زەنبیل بوو، لەم شیعرەدا گەلێک توندوتیژ و تۆڵەئەستێن و بێ بەزەیی دەنوێنێت. ئەوە دەتوانێ لە لایەکەوە نیشانەی هەڵوێستی سیاسی وحزبیی شاعیر و لەلایەکی دیکەوە ئاوێنەی کۆمەڵگاکە بێت کە عەشیرەیی و ئیسلامییە و بە فەرهەنگی "قصاص" و یاسای ئیسڕائیلیی"چاو لەبەرانبەر چاو" ڕاهێنراوە و گەلێک دوورە لە بەخشین و لێبووردن. گەلێک ئوسووڵی ئایینیی ئیسلام لە یاساکانی بەنی ئیسطائیل وەرگیراون. هەرچۆنێک بێت، شیعرەکە بانگی ڕاپەڕین و خەباتی سیاسی دژ بە سیستەمی سیاسیی ئێرانی پەهلەوی دەدات. بەرگۆی قسەکانی لە پێنج فەردی یەکەمدا دیار نییە واتە بە ڕاشکاوی ناو لە کەسێک و تاقمێکی تایبەت نابات گەرچی خوێنەر دەزانێت قسەکانی بۆ خەڵکن، بەڵام لە دێڕی کۆتاییدا دوو دەستە ناوبردە دەکات: "مەلاکانی بەڕێز" و "گەلی ئازا و نەبەز". من وای بۆ دەچم کە نیاز لە مەلاکانی بەڕێز، مەلای ئێران بەگشتی بن نەک هەر مەلای کوردستان. ئەگەر ئەوە بۆچوونێکی ڕاست بێت، واهەیە "گەلی ئازا ونەبەز" یش گەلی ئێران بەگشتی بن نەک هەر گەلی کورد بەتەنیا. دیارە ئاوات ئەو شیعرەی کاتێک گوتووە کە سەرەتای شۆڕشی گەلانی ئێران بوو و هێشتا مەلای قوم و مەشهەد خەسلەتەکانی خۆیان بۆ خەڵک دەرنەخستبوو و بەقسەش هیچیان لە عەداڵەت و بەرانبەری و ئاسایش و ئاوەدانی وڵات نەهێشتبووەوە. درەنگتر دیتمان کە ئەو فیشاڵانە بە هیچ شێوەیەک ڕاست نەبوون و مەلا لە ئێران جەهەننەمێکیان دروست کرد وئاگرێکیان کردەوە کە دووکەڵی تەنانەت چووە چاوی زۆر خەڵکی دیکەش لە چوار قوژبنی ئەم جیهانەدا. بە دڵنیایی، ئەگەر ئاوات تا ئێستا بمایە و بیویستایە شیعرێک بڵێت و بانگی ڕاپەڕینی خەڵک بدات، بەو تایبەتمەندییانەوە کە لە کەسایەتییەکەیدا بوو و ئێمە دەیانناسین، نەک "مەلاکانی بەڕێز" ی بەو مرۆڤکوژانە نەدەگوت بەڵکوو بارانی تانە وتەشەر و جنێوی بەسەردا دەباراندن وەک چۆن لێرەدا بە سەر ڕژیمی شایدا باراندووە و بە دوژمن، پیرەگەماڵ، سەگی یانیگر، تاقمی چاوبەست، کەسیف، خوێنمژ و پەستی ناوبردوون. دواقسە: گەرچی دڵنیا نیم، بەڵام لام وایە میسراعی یەکەمی شیعرەکە هی هەژار یان حەقیقی یان عەتری گڵۆڵانی بێت. دەڵێی لە شیعری سەردەمی کۆماری کوردستاندا بینیومە بەڵام ناچمەوە سەری بزانم هی کێ بووە و لە کوێدا بینیومە. وشەیەکی ئەستەم لە شیعرەکەدا نییە پێویست بە لێکدانەوە بکات، بەڵام چەند ڕوونکردنەوە خراپ نییە: وڵات = لێرەدا دەوروبەری شار و دێیە دوژمنن = دوژمنتان (بن لەهجەی ناوچەی مەنگوڕایەتی و مامەشایەتی) یانیگر = سەگێک کە ناوەڕێ و دەتگرێ (هەنبانە بۆرینە) کەسیف = پیس، واتایەکە ئێرانییەکان بە وشەی "کثیف" ی عەربییان داوە. عەرەب خۆی واتای "کەڵەکەبوو" ی بۆ وشەکە هەیە. تەرمی ڕەزاخانی کەسیفی بابی = تەرکیبێکە شاعیر بە گوێرەی پێداویستیی کێشی شیعرەکە، لە ڕستەی ئاساییتری "تەرمی کەسیفی ڕەزاخانی بابی" دروستی کردووە. لەبیرو = لەبیرتان |