دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 شیعری ژمارە ١٦٥

ساقی نەیە نابێ!

 

 

 

 

هەتا کەی عاشقی بێچارە چاوی هەر لە دەرگا بێ؟

بڵێ 'بەشکم وەدەر بێ ڕۆژی عاشق'، جا بڵێی وابێ؟١

 

به سارد و گەرمی مەیلی یاری خۆم من ڕامبوارد عومرێ٢

له لای من بایی پووڵێکه، چ سەرما بێ، چ گەرما بێ٣


بەرامبەر شەمعی ڕووی دڵداری من، با پێت بڵێم چۆنە

کەسی عاشق دەبێ پیاوانه وەک پەروانه سووتابێ٤


هەژار و دەربەدەر بۆ کۆیی دڵبەر سەر دەبا پێ بێ٥

به سەر با بێمه دەرک‌وبانی وی، تا هێزی پێ مابێ


موهەییا نابێ بەزمی عارفان، پیری موغان فەرمووی

هەزار عاشق وەخڕبن، تاوەکوو ساقی نەیێ نابێ



بە نەزم و نەسری خۆم هەر ڕێزی لێ دەگرم هەتا دەمرم

لە پیری مەیکەدە، بەشکم بفەرمێ پیاڵەیێ با بێ٦


            "ئیمامی" ماڵ‌خراپ، چاوی لە دەستی ساقییە، تاکوو٧

            بە خۆی و پیاڵەکەی بێتە پەنام و ماڵی ئاوا بێ



 

گەردیگلان، ١٣٢٨ی هەتاوی

(لاپەڕە ٢١ و ٢٢ ی چاپی ئەنیسی و ٢٣١ ی چاپی جەعفەر)



 

گەردیگلان، ١٣٢٨ی هەتاوی

(لاپەڕە ٢١ و ٢٢ ی چاپی ئەنیسی و ٢٣١ ی چاپی جەعفەر)

________________________________________ 

 

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا 'بەزمی عارفان'ە و هەردوکیان لە فەردی پێنجەمی غەزەلەکە وەرگیراون کە شابەیتی ناو غەزەلەکەیە و لە هەموو فەردەکانی تر جوانترە، بە تایبەت ئەگەر بە شیعرێکی عیرفانی بزانین کە من وای دەبینم، و ئەوەش بزانین کە ساقی بۆ عریفان بریتییە لە "واسیتەی فەیزی خودایی"، ئەودەم  واتایەکی بەرزتر لە میسراعی دووهەم وەردەگرین کە دەڵێ هەوڵ و خۆماندووکردن لە پێناو گەیشتن بە ئەسڵ و 'فەنا فیللاه' بوون کارێکی بێخود و بێ سوودە، بۆ ئەم گەیشتنە، پێویستە ساقی (کە پیری دەستگیرە) و هەر ئەویش واسیتەی هێنانی فەیزی ئیلاهییە، بێتە ناو مەجلیسەوە. هەر بۆیەشە سالیکانی ڕێبازی تەریقەت دەبێ دەست بە داوێنی 'پیر' یان 'موڕشید'ێک بن. کاتێ هەموو ئەوانە دەگرینە بەرچاو، ئەودەم گرنگایەتی ئەو فەردە تایبەتەمان بۆ دەردەکەوێت.

ئەم غەزەلەی ئاوات، غەزەلێکی نالیمان وەبیر دێنێتەوە کە دەڵێ:

 

"لـە وەصـڵـی تـۆ زیـاتـر خـەوفـنـاکـم، نەک لە هیجرانت
بە میثلی شەمع و پەروانە، بەڵێ عاشق دەبێ وابێ!
"

بڵێ: چاپی ئەنیسی بە شێوەی "بڵێی" نووسیوە، بەڵام من لام وایە هەڵەیە و لەگەڵ واتای فەردەکەدا نایەتەوە کە بە گوێرەی ئەو، شاعیر دەپرسێت عاشقی بێچارە دەبێ هەتاکەی چاوی لە دەرگا بێت بۆ ئەوەی یارەکەی بێتە ژوورەوە و هەمیشە ئەو پرسیارەشی لەبەردەم دانرابێت کە بڵێی ڕۆژی عاشق وەدەرکەوێت؟ بڵێی وابێ؟

بەشکم: بەشقم، بەڵکوو. لە چاپی جەعفەردا وەک بەشکەم نووسراوە کە هی زاراوەی مەهاباد و دەوروبەریەتی.

ڕامبوارد: ژیانم تێپەڕ کرد.

بایی پووڵێکە: بێ نرخە، بایەخی نییە. لە باشووری کوردستان دەڵێن "بایی پوولێکە" (بە پیتی /ل/ نەک /ڵ/)

کەسی: لە هەردوو چاپدا وەک کەسێ نووسراوە بەڵام من وای نابینم و لام وایە دەبێ 'کەسی' بێت و بگوترێت: "کەسی عاشق دەبێ پیاوانە وەک پەروانە سووتابێ". دیارە جیاوازییەکان کەمن و بەهەردووباردا هەمان ئاکام وەردەگیرێت بەڵام ڕستەیەک کە ئەم میسراعەی پێ دروست کراوە لە حاڵەتی 'کەسێ'دا هەندێک دەشێوێت.

کۆی دڵبەر: گەڕەکی یار، ئەو شوێنەی وا دڵبەری شاعیری لێیە. ئەم تەعبیرە لە شیعری کلاسیکی فارسیدا سەدان جار بینراوە.

سەر دەبا پێ بێ: با سەر[ی من] بۆچوونە گەڕەکی ماڵی دڵبەر ببێت بە پێ. سەر بە پێ بوون، واتە بە سەر ڕۆیشتن، واتە کارێک بە شەوق و زەوقەوە بۆی بچی و بیکەیت.

بەسەر بابێمە...: هەمان تەعبیر و هەمان شێوە بەیانە.

دەرک وبان: بەر دەرگا و دەوروبەری ماڵ. واهەیە پێکەوە هێنانی ئەو دوو چەمکە لە زمانی کوردیدا نیشانەی ئەوە بێت کە سەربانی تەختی ماڵەکان لە خانووبەرە و کۆڵانی سوننەتیی کورددا، بەیەکەوە نووساون و بە بەرز ونزمییەکەوە گونجاوە لە سەر سەربانی ماڵێکەوە پەیوەندی بە پەنجەرەی ماڵێکی سەرەوەتری خۆی بگیرێت یان لە ڕێگەی کڵاوڕۆچنەی سەربانی مۆبەقەوە قسە لەگەڵ خەڵکی ماڵەکە بکرێت (نموونەکەی، 'هەلاوە مەلاوە'ی قەدیم بوو کە زوربەی کات لە ڕێگەی داهێشتنی گوریس یان پشتێن لەهەمان کڵاوڕۆچنەوە بەڕێوەدەچوو، نەک لە دەرگای ماڵەکانەوە.

وی: ئەو

پێ بێ: جیناسێکی ناتەواویان پێ دروست کراوە. دواتریش 'پێ مابێ' هاتووە کە ئەویش هەر جیناسی ناتەواوە.

موهەییا: ئامادە

پیری موغان: ڕێبەری کامیلی ڕۆحانی؛ کەسێکی زانا و خاوەن ئەزموون و ڕێگا ناس و ڕێنوێنی ڕێگانەناسان. پیری موغان لە سۆفیایەتیدا موڕشید و دەستگیرە. لە شیعری حافزی شیرازیدا "پیرمغان" و "پیردیر" زۆر هاتوووە.

ساقی: مەیگێڕ. لە سۆفیایەتیدا هەمان پیری دەستگیرە. واتە مورید (کە لێرەدا 'عاشق'ە)، بە بێ پیر و موڕشید (کە لێرەدا 'ساقی'یە)، ناتوانێت لە خوا نزیک ببێتەوە. پیر دەبێ ڕێبازی ئەو نزیک بوونەوەیە وچۆنیەتی بڕینی ڕێگای پیشان بدات. 

ڕێزی لێدەگرم: ئەم تەعبیرە لە فەردێکی مەحوییدا بەم شێوەیە هاتووە:

"لەسەرخۆچوونە، شەیدابوونە، قوڕپێوانە، سووتانە
هەتا مردن، مەحەببەت ئێشی زۆرە، ڕێزی لێ دەگرم"

پیری مەیکەدە: هەمان پیری موغانە کە لە سەرەوەتر ئاماژەی پێکرا.

پیاڵەی پیری مەیکەدە: ڕێنوێنییەکی پیری دەستگیر

بەشکم: بەڵکوو

ئیمامی ماڵ خراپ: ئیمامی سەرلێشێواوی ڕێگانەناس چاوەڕێی دەستی ساقی (پیری دەستگیر)ە بەڵکوو ڕێنومایی بکات و پێی بڵێت چی بکات. ئەگەر هات و کەرەمێکی وای لەگەڵ کرد، ئەوا ماڵی ئاوا بێت!

 

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

هزج مثمن سالم: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن


 

١ - چاپی ئەنیسی: بڵێی؛    چاپی جەعفەر: بەشکەم

٢ - چاپی ئەنیسی: ڕامپوارد. (دەبێ هەڵەی تایپ بێت).

٣ - چاپی ئەنیسی: پوڵێکە

٤ - چاپی ئەنیسی و جەعفەر: کەسێ؛    چاپی ئەنیسی: سوتا

٥ - چاپی ئەنیسی: کوێی (دەبێ هەڵەی تایپ بێت)

٦ - چاپی ئەنیسی: پیاڵەیە با، بێ

٧ - چاپی ئەنیسی: ساقی یە

 

 

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de