دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 شیعری ژمارە ١٥٠

پاشای بەهار

 

 

 

ئەوا کاتی خەباتی بولبولانە  

 دەمی پشکووتنی خونچەی گوڵانە


نه تەنیا جۆگه وو جۆباره زەنوێر[1]
گوڵ و لاله له ئاسۆگ و تەلانە

نه تەنیا هەر مرۆ بەشداره ئەمڕۆ
دەرودەشت مەستی بۆنی سونبولانە

هەموو جێ خوار و ژووری زەرد و سوورە
[2]
کەسێ بێت و سەرنج دا عاقڵانە

دەزانێ بەخششی پاشای بەهارە
بەڵێ وایه عەتایی عادڵانە

هەچی زیڕووحە، شایی کەوته نێو دڵ
زەمانی خۆشیی و چەپڵه و پلانە

لە سەر جۆگانه هەڵپەڕکێی کوڕوکاڵ
که بەزمی بولبولانیش سەر چڵانە

هەموو دنیا سەراسەر وەک بەهەشتە
نەماوه ڕۆژی ماتەی ناو کولانە

کونەڕەش بۆ کەسێکه بێ گوڵ و دڵ
ئەوا کاتی گوڵان، جێژنی دڵانە

          "ئیمامی" بانگ دەکا: ئەو جێژنه پیرۆز!
         
له کورد و کیژوکاڵی ژیکەڵانە

 

 ئاشی زەنبیل، ١٣١٥ی هەتاوی

(لاپەڕە ٣٥ و ٣٦ ی چاپی ئەنیسی و ٢٠٢ و ٢٠٣ ی چاپی جەعفەر)

________________________

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا "جێژنی دڵان"ە. هەردوو عینوان لە دەقی شیعرەکە وەرگیراون بەڵام ڕوون نییە ئایا شاعیر خۆی یەکیانی داناوە و پاشان گۆڕیویەتی، یان بەگشتی عینوانەکان بەرهەمی زەوقی ئەنیسی و جەعفەرن.

لە شیعرە سەرەتاییەکانی ئاواتە، غەزەلێکی بن بزۆکەیە و لەباری ناوەرۆکەوە جیاوازە لە زوربەی شیعرەکانی دیکەی شاعیر. لێرەدا، نە باس لە مردنە و نە ترسی خودای تۆڵە ئەستێن و پردی سیڕات و ئاگری جەهەننەم! بەهارە و نوێ بوونەوەی سروشتە و دڵشادیی لاوان وشایی و هەڵپەڕکێیان لە گوندێکی کوردستان؛ هیچی تر!

نەتەنیا: نەک هەر...؛ تەعبیرێکی فارسییە و لەمێژە هاتۆتە زمانەکەمانەوە. لە هەردوو فەردی دووهەم و سێهەمی غەزەلەکەدا هاتووە و ئەو دووپات بوونەوەیەش زۆر جوان نانوێنێت.

زەنوێر: جێگەی بڵندی هەوا سازگار (هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار)

ئاسۆگ: ئاسۆ، ئوفوق.

تەلان: بەندەن، بەرزایی کێو(هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار)

گوڵ و لالە: وێدەچێت شاعیر چەمکی "گوڵ" ی تایبەت بە گولەباغ (ڕۆز) کردبێت. گوڵ و لالە لە ئاسۆگ و تەلانە دەبێ بە واتای ئەوە بێت کە لە سەر چیاکان و لە دوورەدەستی گوند، گوڵ شین بوون و بەدی دەکرێن.

بەشدارە ئەمڕۆ: لەچیدا بەشدارە؟ شیعرەکە بە ڕاشکاوی نەیگوتووە، بەڵام هەست دەکرێت نیازی شاعیر بەشدار بوون لە ڕازاوەیی سروشت و بۆنی سونبولە.

هەمووجێ...: لە چاپی ئەنیسیدا 'هەمووجێ خوار وژوورە' هاتووە. وێناچێت جیاوازییەکی زۆری واتایی لە نێوان دوو دەقەکەدا هەبێت. دەبێ شاعیر ویستبێتی بڵێ خوار وژووری هەموو جێیەک بە ڕەنگی زەرد و سووەر[ی گوڵ] ڕازاوەتەوە. من دەقی جەعفەرم بە بێ گرێ وگۆڵتر زانی و ئەوم هەڵبژارد.

بەڵام ئایا بۆ دیتنی ئەو ڕازاوەییە پێویستە کەسێک سەرنجی عاقڵانە بدات؟ ئەگەر ئەم فەردە بە فەردی دواترەوە گرێ نەدەین، تەعبیری 'عاقڵانە' مەنتیقی نانوێنێت واتە دەبێ هەست بکەین کە تەنیا بەهۆی سەروا دروست کردنەوە لەوێ قوت بۆتەوە. بەڵام با بڕوانینە فەردی دواتر:

دەزانێ...: تێدەگات. کێ تێدەگات؟ دیارە ئەو کەسەی وا عاقڵانە سەرنج دەدات (فەردی پێشتر).

بەخششی پاشای بەهار: ئاوات، بەگشتی، هەموو دیاردەیەکی سروشتی و کۆمەڵایەتی بە خوداوە پەیوەند دەدات و ئەوەی لێرەدا جوانیی سروشتی بە بەخششی پاشای بەهار داناوە هەندێک لەو نۆڕمە جیاوازە. لە ساڵی گوترانی ئەم غەزەلەدا، شاعیر ٣٣ ساڵان بووە و دیارە توانیویەتی واقیعی بڕوانێتە جیهان. باوەکوو سۆفیایەتی و باوەڕی ئایینی هەر بەسەر فیکریدا زاڵ بووە و هەموو دیاردەیەکی لە کاری خودادا خۆلاسە کردۆتەوە، کە دوورە لە عەینییەت و واقیعی دیاردەکان، ئەوەش بۆ نموونە لە پارچە شیعری دواتر (مەحشەر، ژمارە ١٥٢) دا بە باشی دەردەکەوێت.

کاتێ دەبینین تەنیا ساڵێک دوای گوترانی ئەم شیعرە، شاعیر لە شیعری مەحشەردا دەگەڕێتەوە سەر حولـلەی مەرەسێ و گوناه و تۆبە و ئاگری دۆزەخ و داوای لێبووردن لە 'شفیع المذنبین'، هەندێک بۆمان سەمەرە دەنوێنێت، بەڵام ئەوە باوەڕە و هەیە و هیچی لەگەڵ ناکرێت.

زیڕووح: 'ذی الروح' ی عەرەبییە، گیاندار.

پلان: کۆی 'پل' ە، پل لێدان یان پلە لێدان، چەقەنە لێدانی کاتی گوێگرتن لە گۆرانی بن بزوێن و سەما و هەڵپەڕکێ.

هەڵپەڕکێ لەسەر جۆگەی ئاو: ئەگەر کوڕان لەسەر جۆگە ئاو گەڕی هەڵپەڕکێ ببەستن، کە دیارە بەستوویانە، هۆکارەکەی دەبێ یەک لەم دوانە بێت:

-          کچانیش دێنە سەر کانی و جۆگەئاو، ئەودەم دەستی کوڕان دەگرن و دەبێتە ڕەش بەڵەک، کە دابێکی کوردانەیە؛

-          چوونە سەر ئاو و ڕووناکایی واهەیە پاشماوەی ڕەسمێکی دێرینی میترایی بێت کە دەبێ تا ئێستاش لە گوندەکانی ناوچە و لە ناو گەلەکەماندا مابێتەوە.[3]

ماتە: ماتەگرتن، کز و مات لە شوێنێک دانیشتن.

کولانە: بەگشتی، شوێنی تەنگەبەری مریشک و کەڵەبابە لە ناو ماڵدا، بەڵام لێرەدا ماڵی مرۆڤیشە. شاعیر، کە دەبێ لە درێژیی ماوەی زستان و لەناوماڵ دانیشتن جاڕز بووبێت، چوارچێوەی بەرتەنگی ژووری ناوماڵی بە کولانە شوبهاندووە.

کونەڕەش: زیندان. لێرەشدا هەمیسان شاعیر ناو ماڵی بە زیندان شوبهاندووە. واهەیە ئاوات زۆر هەڵوەدای سروشت و دەشت ودەر و دژی دانیشتن لە ناو ماڵ بووبێت.

ئەو جێژنە پیرۆز! وادیارە شیعرەکە بۆ نەورۆزی ساڵی ١٣١٥ ی هەتاوی (١٩٣٦ ی زایێنی) گوترابێت. شاعیر دوای پەسندی بەهار، پیرۆزبایی نەورۆز لە گەلی کورد و لە کچانی ژیکەڵانە دەکات.

ئاشی زەنبیل: یان "ئاشی چۆمی زەنبیل" ئاواییەکی بچووک بوو بە ژمارەیەکی زۆر کەمی ماڵە ڕەعیەت و موریدەوە لە نزیک گوندی زەنبیل. ئەویش مڵکی هەمان بنەماڵەی سەیدی زەنبیل بوو(نازانم ئێستا چۆنە). لە ژیننامەی سەرەتای کتێبی "شاری دڵ" دا، هاتووە: "سەید کامیل پاش وەفاتی باوکی، ساڵی ١٣١٣(١٩٣٤) دەچێتە ئاشی چۆمی زەنبیل و ساڵێک لەوێ نیشتەجێ دەبێ، پاشان بەشێوەیەکی ڕەسمی لەگەڵ کاکی، یانی سەیدی زەنبیل ماڵ جودا دەکاتەوە." (ل. ٤٠).  لە پەراوێزی هەمان لاپەڕەشدا هاتووە: "... سەید کامیلیش لە پەنا ماڵان چەند چاوەخانوویەکی پێکەوە ناوە و ماوەی ساڵێکی لێ ژیاوە". ئەو زانیارییانە لەگەڵ ساڵی گوترانی شیعرەکەدا کەم و زۆر یەک دەگرنەوە، بەو جیاوازییەوە کە دەبێ لەنێوان ١٣١٣ و ١٣١٥ دا، زیاتر لە ساڵێک، لەوێ ژیابێت.

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:                                                                                                           هزج مسدس محذوف: مفاعیلن مفاعیلن فعولن

 

 

[1]  چاپی ئەنیسی: زەنویر. دەبێ هەڵەی چاپ بێت.

[2]   چاپی ئەنیسی: خوار وژوورە

[3]   بۆ زانیاری زیاتر لە سەرر پەیوەندی ئاو و ئایینی میترایی لە ناوچەی بۆکان، بڕوانە : ئەنوەر سوڵتانی، "بۆکان، شوێنەوارێکی میترایی و یادگارێکی ژن-خودای ئاناهیتا"، لەسەر ماڵپەڕی ڕۆژهەڵات- بۆکان (بەشی نووسەران) دەست دەکەوێت.

 

 

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de