دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 شیعری ژمارە  ١٣٥

یەکگرتن
 

 

 

 

ڕاپەڕین یەک دەکەوین، یەک بکەوین سەردەکەوین

گەلی ئێمەش هەموو خوازیاری هەوا و ئاو و زەوین



کوردە! زۆر جار بووە کەم زۆری وەسەر زۆر بکەوێ


قەت مەڵێ دوژمنی مە زۆرە، بەڵام ئێمە کەمین



گەر لە سەر کلکە لەگەڵ مە، وەکوو ماری جەنگی


لێی مەترسە، فڕوفیشاڵە، لە ڕێی دانێ کەمین



خەوی زۆر بوو گەلی ئێمەی لە قوڕی غەفڵەت خست


مەرد و مەردانە وەرن، تۆبی خودا، با نەخەوین!



هەر شەوە بۆ مە برا، کاتی گەمارۆی دوژمن


تا بزانێ نەتەوی، ئێمە هەموو پیاوی شەوین



گەرچی ڕێ ئەستەمە، پڕ دڕکە، ئەگەر تێکڕا بین


لەو هەموو بەندەن و شاخ و چڕە زوو تێدەپەڕین



گەر هەڵۆیە نەتەوی، بۆتە کوڵۆی سەر ڕێمان


ئەو کە خاوەن گوڕ و دەندووکە، مەگەر ئێمە کەوین؟



پەڕوپۆی هەڵدەوەرێنێ نەتەوەی کاوە، برا!


گەل ئەگەر یەک‌کەوێ، داگیرکەرەکان نەخشی زەوین



          شووڵی باریک کە هەموو پێکەوە بایدەن، پتەون


         
با هەموو دەست بگرین پێکەوە، تاکوو نەنەوین

 

قاقڵاوا، ١٣٣٥ی هەتاوی

(لاپەڕە ١٦٥ ی دیوانی چاپی جەعفەر، لە چاپی ئەنیسیدا نییە)

___________________________________________

شیعرێکی سیاسی-نەتەوایەتییە کە لەگەڵ کەسایەتی و ژیان و بیروبڕوای شاعیردا یەک دەگرێتەوە. لە چاپی ئەنیسیدا نەمدۆزییەوە، ئەگەر من ڕاست بم و لەوێدا چاپ نەکرابێت، هۆکارەکەی دەبێ ئەو ڕاشکاوییە بێت کە لە زمانی شیعرەکەدایە و هانی گەلی کورد دەدات بۆ ڕاپەڕین دژ بە داگیرکەر و نەتەوی و دوژمن کە دیارە ئامانجی ڕاستەوخۆی حکوومەتی ئێران (و داگیرکەرانی دیکەی خاکەکەمان)ە.

شیعرەکە ئامۆژگارییە بۆ کورد کە یەک بگرێت، لە خەو ڕاپەڕێت و بەگژ دوژمندا بچێت. شاعیر بە گەلەکەی خۆی دەڵێت لە کەمیی ژمارەی شەڕکەرانی خۆی نەپرینگێتەوە چونکو "زۆر جار بووە کەم زۆری وەسەر زۆر بکەوێ". ئەو پەندە لە زمانی عەرەبیشدا هەیە و وا بزانم ئایەت یان حەدیسێک بێت کە باسی سەرکەوتنی کەم بە سەر زۆردا دەکات.

پەیامی سەرەکیی شیعرەکە، یەکگرتنی ڕیزەکانی گەل و هەوڵی هاوبەشیانە لە پێناو سەرکەوتن بە سەر دوژمنی داگیرکەری خاکی کوردستاندا.

خوازیاری هەوا و ئاو و زەوین: ئەو سیانە کەرەسەی ژیانن، واتە گەلی ئێمەش وەک گەلانی دیکە ئەو شتانەی پێویستە و ئەوانیش تەنیا بە 'ئازاد بوون و سەربەخۆیی' دەستەبەر دەبن.

کەم زۆری: کەم بوونی هێز و دەسەڵات.

مە: ئێمە

لەسەر کلک بوون: حاڵەتی مار لە کاتی هێرشکارییدا. واتای هەموو فەردەکە دەگەڕێتەوە بۆ 'دوژمن' ی فەردی پێش خۆی.

فڕ و فیشاڵ: دیعایەی بەتاڵ و بێ ناوەرۆک.

خەوی زۆر: تەعبیری خەوتن و لەخەودامان گەلێک جار لە شیعری ناسیۆنالیستیی کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدە و سەرەتای سەدەی بیستەمی کورددا بابەتێکی سەرەکی بووە. بەگوێرەی شاعیرەکان، کۆمەڵانی گەلی کورد شارەزای ماف و ئەرکی خۆیان نین و لەجیاتی ئەوەی دژ بە داگیرکەری خاکەکەیان ڕاپەڕن، دەستەوئەژنۆ دانیشتوون و لە خەوی غەفلەتدان.

"بێنەوایانی موڵکی کوردوستان              هەر لە گاوانی تا دەگاتە شوان، 

لە خەوی جەهل و مەستی و غەفڵەت            بە خەبەر بێن بە نەغمەیی رەحمەت..."    

حاجی قادری کۆیی

"لە خەوهەستن درەنگە میللەتی کورد، خەو زەرەرتانە!

 هەموو تەئریخی عالەم شاهیدی فەتح و زەفەرتانە"

 ئەحمەد موختاری جاف

"خەوی غەفڵەت بەسە هەستن لە خەوێ 

 گەر ژیانێکی بە ئازادیو دەوێ"        

 حەقیقی

شیعرەکەی ئاواتیش درەنگتر بەڵام بە هەمان ناوەرۆکەوە لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمداگوتراوە. ساڵی ١٣٣٥ (١٩٥٦) سێ ساڵێک دوای کۆدیتای ٢٨ ی گەلاوێژ لە ئێران و دوو ساڵێک پێش کۆدیتای عەبدولکەریم قاسم لە عیراق گوتراوە و ئاشکرایە ٦ ساڵیش پێش سەرهەڵدانی شۆڕشی ئەیلوول بووە لە باشوور. ئەو ساڵانە ساڵانی بێدەنگییەکی ڕێژەیی بووە نەک هەر لە کوردستان بەڵکوو لە سەرجەم ئێران و عیراقیشدا بەڵام ژیلەموی خەبات لەژێر خۆڵەمێشی ئەو بێدەنگییەدا زیندوو ماوەتەوە و سێ ساڵ دواتر ژمارەیەکی زۆر لە چالاکانی حزبی دیموکراتی کوردستان لە لایەن ڕژیمی شای ئێرانەوە گیراون و ماوەیەک دواتر شۆڕشی ئەیلوول سەری هەڵداوە کە پیشاندەری ئەو تۆفانەن وا لە کاتی گوترانی ئەم شیعرەدا هێشتا سەری هەڵنەدابوو و نەتەقیبوەوە.

مەرد ومەردانە: ئازایانە و جوامێرانە. ئەم تەعبیرە کە ڕەنگی جیاوازیدانانی ژێندەری پێوە دیارە ئێستا چیتر کەڵکی لێ وەرناگیرێت بەڵام بۆ سەردەمی گوترانی شیعرەکە لە کوردستان، تا ڕادەیەکی زۆر ئاسایی بووە و خەڵک بە کاری چاکیان گوتووە کردەوەی مەردانە.

نەتەوی: نەتەویست، نەیار، دوژمن

تێکڕابین: پێکەوە بین

بەندەن: چیا

شاخ: چیا

چڕ: چیای ڕژد (هەنبانە بۆرینە لە واتاکردنەوەی کوردیدا بە 'چیای ڕژد'ی ناساندوە بەڵام لە فارسییەکەیدا بە 'جنگل انبوه' ی نووسیوە). لام وایە دەبێ چیایەکی ئەستەمی پڕ دار ودەوەن بێت.

کوڵۆ: قوڕی تۆپەلەکراوی ویشکەوەبوو. لێرەدا کۆسپی سەر ڕێ و بەرهەڵستی چوونە پێشەوەیە.

گوڕ: هێز و توانا

پەڕوپۆی هەڵدەوەرێنێ: دەگەڕێتەوە بۆ هەڵۆ لە فەردی پێش خۆیدا.

نەتەوەی کاوە: لە ژێر کارتێکەریی ئەفسانە و قسەی پووچی فیردەوسی لە شانامەدا کە گوتوویەتی کورد ئەو کەسانەن وا لە دەست زەحاک و مارەکانی سەرشانی ئەو ڕزگاریان بووە، کورد بۆ ماوەی زیاد لە سەدەیەک، خۆی بە نەتەوەی کاوەی ئاسنگەر دادەنێت کە ئەویش لە ئەفسانە زیاتر هیچ نییە و بە گوێرەی ئەفسانەکە، دژ بە زەحاک ڕاپەڕیوە. دیارە ئەو حیکایەتە تایبەتە بنەمایەکی مێژوویی و عەقڵانی نییە و کورد لەم بوارەدا وەشوێن کڵاوی لار کەوتووە. شاهانی پێشدادی وە کەیانی تەنیا لە ئەفسانە ئارییاییەکاندا ناویان هەیە لە کاتێکدا مێژووی گەلی ئێمە بە دەیان سەدە و تەنانەت یەک دوو هەزارە پێش هێرشی ئارییەکان بۆ سەر ناوچەکە، بوونی هەبووە و دەبێ سەرەتاکانی بگەڕێنرێتەوە بۆ سەردەمی سومەری و گوتی و لولوبی و هیچ نەبێت بۆ مانناییەکان کە پێش دامەزرانی حکوومەتی مادی ئاریایی، حوکمی ناوچەیەکی بەرینی کوردستانیان کردووە.

ئێمە بە هۆی ئاریایی ئاریایی کردنەوە بەشێکی زۆر لەو مێژووە دوورو درێژەی خاکەکەمان دەکەین بە ژێر لچەوە. ئوروپاییەکان لە لایەکەوە یارمەتییان داین ئەو مێژووە کۆنەی ناوچەکە بناسین، لەلایەکی دیکەشەوە  فریویان داین و خستانینە شوێن باوەڕێکی نەڕاست کە تێیدا ئاریایی بوون گەورە کرایەوە  و بەشێکی بەرچاو لە مێژووی کۆنی ناوچەکە خرایە پشت گوێ. لام وایە لە چەواشە کردنی ئێمەدا ئاڵمانییەکان دەورێکی گرنگیان بینیبێت و ئینگلیزییەکانیش شوێنی ئەوانیان گرتبێت.

نەخشی زەوین: واتە بە زەویدا دراون. تەعبیرێکی فارسییە

شووڵ: لقی ناسک و باریکی دار. ئاماژەیە بەو پەندە کۆنەی کە گویا باوکێکی پیر لە کاتی مردندا کوڕەکانی ئیمتیحان و نەسیحەت دەکات کە هەمان ئەو شووڵە باریکانەی وا یەکە یەکە دەکرێ بە هاسانی بیانشکێنی، پێکەوە گرێ بدەن و بیهۆننەوە بۆ ئەوەی ببن بە دەستە شووڵێکی ئەستوور و قایم، کە هیچکەس نەتوانێت بیشکێنێت.

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

 رمل مثمن مخبون محذوف: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de