مەمکی خڕ کردووه یارم، دوو هەناری ساوان

بێ ئەوەی کەس دەسی لێ‌دا، گەیون[1] بێ‌تاوان

کەس نەڵێ دەس‌زەدەیه بۆیه وەها گەوره بووە

ئەو وته لای کوڕ و کیژ باسی سەره، ئەی ئامان!

سەروباڵان هەموو کیژانی وڵات و سەیرە

بە‌و هەموو باری دڵانه که هەیانه نەچەمان!

سەروه باڵای گوڵی من گەرچی هەناری پێوە

مەڵێ پەیوەندە، تکەی ماچه لەوێدا، وا مان

بۆ هەناوی منی پڕ مەینەت و خەم، دەرد و بەڵا

بۆنی ئەو جووته هەنارانەیه بوونه دەرمان

ساز و ئاماده، وەکوو نۆکەری گوێ‌ڕادێرم

چاومه بەندی ئیشارەی ئەوه، گوێش بۆ فەرمان[2]

چاو له چاوی دەبڕم بەڵکوو وەڵامم داتێ

کەچی هەڵنایه ئەویش ئێسته له ترس و شەرمان

     گەرچی شەرمێونه، چاوی له 'ئیمامی' داگرت،

     کوتی هەڵنایه له حاند غەیره، له ترسی خزمان!

   قاقڵاوا، ١٣٥١ی هەتاوی

(لاپەڕە ٦٣ و ٦٤ ی چاپی ئەنیسی و ١٥٣ ی چاپی جەعفەر)

 

_________________________________________________ 

 

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا 'دەرمانی دڵ'ە. لەو چاپەدا ڕێکەوتی گوترانی شیعرەکە ڕانەگەیێنراوە.

 

شاعیر لە ساڵی گوترانی شیعرەکە، ١٣٥١ (١٩٧٢)دا، دەبێ ٦٩ ساڵان بووبێت. شیعرێکی وا تەڕ و ئاودار بۆ ئەو تەمەنە گەلێک سەرنجڕاکێشە.

 

بێ تاوان: دەبێ نیازی شاعیر ئەوە بێت کە هەناری مەمکی یار، هێشتا کەس دەستی لێ نەداون. بڵێی شاعیر عیشقبازیی بە تاوان زانیبێت!

 

غەزەلێکی ڕێک وپێکی غەرامییە. لە پەراوێزی چاپی جەعفەردا ئەم فەردەی نالی نووسراوە بەڵام ئاماژە بە هۆکارەکەی نەکراوە؛ وێدەچێت ویستبێتیان ڕادەی کارتێکەریی نالی لە سەر ئەم شیعرە دەست نیشان بکەن:

"نەخل و ڕوممان پێکەوەن، یان باغەوان وەی کردووە

سەروی هێناوە لە سێو و بەی موتوربەی کردووە"[3]

 

کە وێدەچێت نیاز ئەم فەردەی ئاوات بێت کە شوێنی ڕاستەوخۆی لەم فەردەی نالی هەڵگرتووە، باوەکوو کێشیان لەیەک جیاوازیشە:

 

سەروە باڵای گوڵی من، گەرچی هەناری پێوە

مەڵێ پەیوەندە، تکەی ماچە لەوێدا وا مان

 

کاری ئاوات هیچ لە کاری نالی کەم ناهێنێت بەڵکوو بە هێنانی تەسویرێکی ڕازاوەی وەک 'تکەی ماچ' لە شوێنی پەیوەندەکە، هەنگاوێکیش لەو چۆتە پێشەوە. موتوربە و پەیوەند یەک واتایان هەیە.

 

من بەراوردی هەموو غەزەلەکەم لەگەڵ غەزەلی ناوبراوی نالی کرد، لام وایە کارتێکەرییەکە جێگەی قسە نییە و جگە لەو فەردە تایبەتە، لە هەندێک بەشی دیکەی شیعرەکەشدا ئەم تەئسیرە هەست پێدەکرێت، وەک نەخلی باڵا کە لە شیعری ئاواتدا بۆتە سەروی باڵا و 'ئەم مەمەت کەی کردووە' ی نالی لای ئاوات بۆتە 'مەمکی خڕ کردووە یارم' و 'نەوبەر' ی نالی لێرەدا بۆتە 'کەس نەڵی دەس زەدەیە'.  

 

باسی سەرە، ئەی ئامان! ئەو دوو تەعبیرە لەو پەیوەندییە تایبەتەدا گەلێک ڕازاوە و بەڕێ وجێن. عینوانی شیعرەکەش لە چاپی جەعفەردا لەم تەعبیرە وەرگیراوە و لای من هەڵبژاردنێکی  گەلێک باش بوو.

 

باری دڵ: ئەویش لەوپەڕی جوانیدایە. باری سەر لق وپۆپی سەروی باڵای کیژانی وڵات، دەبێ دڵی لاوان بێت. شاعیر دەڵێ ئەو هەموو بارە (کە دڵی لاوانی ئەویندارە)، لەسەر سەروی قامەتی کیژانە، بەڵام هێشتا هەر ناچەمێنەوە! هەستە ناسیۆنالیستییەکەی ئاوات لێرەدە خۆی بە هۆی وشەی 'وڵات' ەوە دەردەخات.

 

بۆ هەناوی منی پڕ مەینەت و خەم، دەرد وبەڵا...: بە بۆچوونی من، 'مەینەت و خەم و دەرد و بەڵا' هەرچواریان سیفەتن بۆ 'من'. مەینەت و خەم هەروەها دەرد وبەڵا مترادفن. 'بۆن' و 'بوون'یش جیناسی لەفزیی ناتەواون.

 

بە حیسابی طبی کۆن، بۆنی هەنار بۆ هەندێک نەخۆشی بەکەڵکە.[4]

 

 

چاومە: هەرچی چاومە.

 

گوێش: هەرچی گوێشمە

 

وەڵامم داتێ لە باری ڕێزمانەوە وا هەیە هەندێک نامۆ بنوێنێت و خوێنەر پێی خۆش بێت لە شاعیر ببیسێت بڵێ: وەڵامم داتەوە. بەڵام 'وەڵام' لێرەدا 'ناو' ە نەک کردار و بە واتای بەڵێن دێت. دوای ئەوەش، ئاوات وەک هەموو شاعیرێکی دیکە بە زمان و ڕێزمانی ئاسایی قسە ناکات و نابێ بکات دەنا واتای شیعر گوتن دەفەوتێنێت. شاعیر ئەو پسپۆڕە شارەزایەیە وا بە تێکەڵ کردن و لێکدان و شێواندنی ڕستە، ئیبنجا یەکخستنەوە و ڕێک و پێککردنەوەیان زمانێکی شاعیرانە دەخوڵقێنێت کە دەبێ جیاواز بێت لە زمانی خوێنەری ئاسایی.

 

دێڕی کۆتایی (مەقتەع) تەنزێکی نەرم و نیانی تێدایە: یارەکەی شاعیر چاوی 'لە ترس و شەرمان' هەڵنایەت، بەڵام چاوێکیشی لێ دادەگرێت بۆ ئەوەی تێیبگەیێنێت کە لە ترسی خزمان چاوی لە حاند بێگانە، کە ئەویش یەکیان بێت، هەڵنایەت![5]

 

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

رمل مثمن مخبون محذوف: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن