دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

پارچە شیعری ژمارە  ١٢٠

دەستی ماندوو و زگی برسی
 

 

دەبێ بگریم، بناڵێنم، هەتا هەم

به دڵ بکوڵێم و بگریم هەروەکوو شەم[1]

ببارێنم له چاو فرمێسکی گەرمم
له داوێنم بکەم کۆشێ خەم و نەم[2]

لە سەر زگ چۆنی دانێم دەستی ماندوو!
زگی تێرم نییه، برسیم هەموو دەم

دەم و ژەم خەم دەخۆم و خەم دەنۆشم
به خۆراک و بە خەو دڵ‌خۆشی ناکەم[3]

بەڵای لێدا له خورد و خواردنی وا[4]
وەڕەز بووم من له ژینی هێنده حەستەم

چلۆن بفڕم، پەڕوپۆم هەڵوەریوە!
چلۆن خۆڵ کەم به سەردا، دەسته بەستەم!

به دەستی کێ بکەم خاکێ به سەردا!
له دەورەم جەغزی کێشاوه مژ و تەم

خودایه! تۆ حەکیمی بۆم بنێرە
دەوای دەردم، له زۆر، زۆر و له کەم، کەم

          کەم و زۆرت له لایه و زۆر و چاکە
         
هەموو ڕەحمه و کەرەم، هەر لوتفه سەرجەم[5]

 

قاقڵاوا، 1347ی هەتاوی

 

(لاپەڕە ٤٩ و ٥٠ ی دیوانی چاپی ئەنیسی و ١٤٤ ی چاپی جەعفەر)


 

[1] . چاپی ئەنیسی: بوکڵێم

[2] . چاپی ئەنیسی: کۆشی

[3] . چاپی ئەنیسی: بە خواردن و خواردنەوە دڵخۆشی ناکەم

[4] . چاپی ئەنیسی: بەڵای لێدا لەر خواردن و خوارنەوەی وا

[5] . چاپی ئەنیسی: کەڕەم


 

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا 'دەبێ بگریم' ە.

 

ساڵی گوترانی شیعرەکە ١٣٤٧ [١٩٦٨] و سەرەتاکانی سەرهەڵدانی خەباتی جەکدارانەی باڵی ناسراو بە شؤڕشگێڕی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێرانە لە ناوچەیەک کە قاقڵاوای شوێنی ژیانی ئەو ساڵانەی ئاواتیش لە ناوجەرگەیدا بوو. بۆ نموونە کێوی حاجی کیمی گوندی قەرەگوێز وەک داڵدەی چەند کەس لەو خەباتکارانە چۆتە ناو ئەدەبیاتی کوردیی ئەو ساڵانەوە و نەمر عەبدوڵڵا موعینی لە گوندی قالوێی گەورکایەتی شەهید کرا، کە هەردوو گوندەکە لە بن گوێی قاقڵاوادان.

 

باوەکوو ئاماژەی ڕاستەوخۆ بەو ڕووداوانە لە شیعرەکەدا بەرچاو ناکەوێت بەڵام بە ئاشکرا بەرامەی ئەو فەزایەی تێدا هەست پێدەکرێت. شاعیر، وابزانم ئەودەم تازە سەید تاهیری کوڕی لە کاروانی شەنگەلاوانی پێشمەرگەی حزب لە باشوورەوە گەڕابووەوە باوان و باوک و کوڕ کەوتبوونە بەر چاوەدێریی سیخوڕانی چاوزەقی ساواک. ئەو فرمێسک ڕشتن و خەم نۆشین و بێ پەڕۆپۆیی و دەستەبەستەیی و بە مژوتەم دەور درانەش، هەموو نیشانەن بۆ پەرۆشی و دڵ لە دواییەک کە دەکرێ بزانرێت کەم وزۆر لە هەمان پەیوەندیدایە.

 

لە فەردی سێهەمی شیعرەکەدا کەڵک لە پەندێکی کۆنی کوردی وەرگیراوە کە دەڵێ "دەستی ماندوو لە سەر زگی تێرە"، بەڵام شاعیر پێچێکی بە پەندەکە داوە و دەڵێ ڕاستە دەستم ماندووە بەڵام کوا زگی تێر کە ئەو دەستە ماندووەی لەسەر دانێم؟ خۆ من زگم تێر نییە و هەموودەم برسیم!

 

هەروەها شاعیر لە فەردی چوارەمدا کەڵکی لە هەندێک کەرەسەی ناو شیعری ناسراوی نالی وەرگرتووە کە گوتوویەتی:

 

"گەر دەپرسی من لە بەر چی کەم  دەخۆم
من بە برسی قەت  مەزانە، خەم  دەخۆم

ئاوی سوێری چاو و باری تاڵی لێو
سوێر و تاڵی دەم دەم و ژەم ژەم دەخۆم..."

 

هەروەها تەعبیری 'دەستەبەستەم' (فەردی شەشەم)، پێشتر لە لایەلایەی مامۆستا هەژاردا بینراوە:

 

"دەڵێی بۆ حەبسم، بۆ دەستە بەستەم

بەو بەند و حەبسە من جەستە خەستەم..."

 

بوکڵێم: شێوازێکی دیکەیە بۆ بکوڵێم، کە لە ناوچەی مەهاباد دەگوترێت.

 

کۆشێ خەم و نەم: ئەو 'نەم' ە دەبێ فرمێسک بێت. لە چاپی ئەنیسیدا 'کۆشی' هاتووە کە ئەویش هەمان واتا دەداتەوە و من جیاوازییەکی زۆریان لە نێواندا نابینم. کۆشێک فرمێسک واتە فرمێسکی زۆر.

 

زگی تێرم نییە: گلەییە لە بارودۆخی ئابووری. ئاوات سەرەڕای ئەوەی خاوەن مڵک بوو، لەبەر دەهەندەیی و دەست بڵاوی، هەرگیز ڕووی دەوڵەمەندیی نەدیت و ژیانێکی ئاغایانەی نەبوو.

 

دەم و ژەم: جیناسی ناتەواون.

 

فەردی چوارەم قسەی لەسەرە: میسراعی یەکەمی لە هەردوو چاپدا وەک یەکە بەڵام لە جیاتی "بە خواردن و خواردنەوە دڵخۆشی ناکەم" (چاپی ئەنیسی)، لە چاپی جەعفەردا بۆتە: "بە خۆراک و بە خەو دڵخۆشی ناکەم". لە ڕاستیدا نازانم ئەو گۆڕانکارییە شاعیر خۆی کردوویە یان کاک جەعفەر و هاوکارەکانی؟ هەرچۆنێک بێت، من لام وایە لەبەر ئەوەی لە میسراعی یەکەمدا تەنیا باسی خەم خواردن و خەم نۆشینە و بە عادەتی شیعری کلاسیک، میسراعی دووهەم تەواوکەری ناوەرۆکێکە کە لە میسراعی یەکەمدا سەرەتای دامەزراوە و لەسەر هەمان ڕێ وشوێنی واتایی ئەو دەڕوات، ئاساییتر دەبێت ئەگەر بگوترێت 'بە خواردن و خواردنەوە دڵخۆشی ناکەم' (چاپی ئەنیسی) و بەخۆڕایی چەمکی 'خەو' نەهێنینە ناو بابەتێکەوە کە هەمووی هەر باسی ژەم و خواردن و خواردنەوەیە. بەڵام ئەگەر گۆڕانکارییەکە کاری شاعیر خۆی بێت، ئیتر نە من و نەکەسی دیکە ناتوانین هیچ بڵێین.

 

بەڵای لێدا لە خواردن و خواردنەوەی وا: ئەو میسراعە دواتر لە چاپی جەعفەردا بۆتە "بەڵای لێدا لە خورد و خواردنەوەی وا". کێشەکە بە ڕواڵەت لەوەدایە کە بۆ پاراستنی کێش لە شیعرەکەدا دەبێ خواردن بە "دال مهملە" بخوێنرێتەوە واتە پیتی /د/ بەژێر لچەوە بکرێت جا شاعیر خۆی یان کاک جەعفەر و هاوکارەکانی بۆ چارەسەری ئەوە، پەنایان بردۆتە بەر تەعبیری فارسیی خورد وخوراک و لەجیاتی خواردن نووسیویانە خورد. نازانم خوێنەری شیعرەکە چۆنی دەبینن بەڵام من ئەو گۆڕانکارییە زۆر بە پێویست نازانم، بە تایبەت خورد و خواردن هەردوکیان یەک واتایان هەیە و جیاوازن لە خواردنەوە کە بۆ تراویی دەگوترێت و لە درێژەی 'خەم دەنۆشم'ی فەردی پێشتریشدایە.

 

پەڕوپۆ: باڵ وپەڕ.

 

چلۆن خۆڵ کەم بەسەرما، دەستەبەستەم! گەلێک تەعبیرێکی جوانە.

 

بە دەستی کێ بکەم خاکێ بەسەرما: درێژەی فەردی پێشووترە کە گوتبووی دەستە بەستەم. واتە من ئەگەر دەستم بەسترابێت، دەبێ بە دەستی کێ خاکێ بە سەری خۆمدا بکەم؟

 

جەغز: جوغز، بازنە، ئاڵقە

 

لە دوو فەردی کۆتایی شیعرەکەدا شاعیر دەچێتەوە سەرباسی خودا و پاڕانەوە و داوای دەوای دەردی خۆی لێدەکات.

 

لە زۆر زۆر و لە کەم کەم: تەعبیرێکی جوانە . دەڵێ خودایە، ئەگەر زۆرت دەوای دەردی من لە لایە، زۆرم بدەیە؛ ئەگەریش کەمت هەیە کەمم خەڵات بکە. 

 

بەرحری عەرووزیی شیعرەکە:    

هزج مسدس  محذوف: مفاعیلن مفاعیلن  فعولن

 

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de