عینوانی شێعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا 'گێژاوی خەم' ە. هەردوو سەرچاوە گوندی گەردیگلان و ساڵی ١٣٣٠ی هەتاوییان بۆ شوێن و ساڵی گوترانی شیعرەکە دیاری کردووە کە دەکاتە ساڵی ١٩٥١ی زایێنی.

شیعرێکی عاشقانەیە باسی زنجیری زولف و ماچی لێو و قامەتی بڵیندی یار دەکات و خوازیاری وەفاداری و زەکاتی ماچە لە لێوی وەک لەعلی بەدەخشانی ئەو.

لە ئەدەبی کوردی و فارسیدا ڕەنگی سووری لێوی یار بە لەعل شوبهێنراوە کە بەردێکی سووری قیمەتییە:

"لێوی لەعلت جنێوی داوە بەمن

ڕقی بنیادەمە، منیش گەستم!" مەلا عیسامەددین شەفیعی

لەعلی بەدەخشانیش دەبێ لەعلێکی نایاب بووبێت. بەدەخشان ناوچەیەکە ئێستا لە نێوان ئەفغانستان و تاجیکستاندا دابەش کراوە و بە خاوەنایەتی لەعلی چاک ناسراوە؛ شارێکیش بەو ناوەوە هەیە. لێوی وەک لەعلی بەدەخشان لێوێکە شاعیرانی کورد و فارس پێیاندا هەڵگوتووە. نموونەی کوردی:

تاهیربەگی جاف: "لێوت کە وەکوو لەعلی بەدەخشانە بە ئاڵی..."

ئەحمەد موختاربەگی جاف: "دەمت خونچە، قەدت سەروە، لەبت لەعلی بەدەخشانە..."

نموونەی فارسی:

خواجوی کرمانی: "با عقیق لب او لعل بدخشان کم گیر /  با گل عارض او لالهٔ نعمان کم گیر"

لە هەردوو دەقی دیوانی چاپکراوی ئەنیسی و جەعفەردا ئێمە شاهیدی ئیستیعارەیەکین کە بریتییە لەوەی ئاوات لەجیاتی گوتنی 'گوڵ وەک لەعلی بەدەخشانتە'، گوتوویەتی 'گوڵ وەک لێوی بەدەخشانتە'. دەکرێ شاعیرێک کە دەیەوێت شتێک یان دیاردەیەک بە شتێکی دیکە بشوبهێنێت، ناوی دووهەم لەجیاتی یەکەم دابنێت کە پێی دەگوترێت ئیستیعارە؛ بۆ نموونە لەجیاتی چاوی وەک بادام، تەنیا بادام دابنێت یان لەجیاتی دەمی وەک خونچە، تەنیا خونچە بنووسێت. لێرەدا شاعیر کەڵکی لەو سەنعەتە شیعرییە وەرگرتووە و لەجیاتی لەعلی بەدەخشان گوتوویەتی لێوی بەدەخشان. بەڵام ئەگەرێک هەیە کە هەڵەیەک ڕوویدابێت و لەجیاتی 'لێوی بەدەخشان' نووسرابێت 'لەعلی بەدەخشان'. دیارە ئەودەمیش هەمان سەنعەتی ئیستیعارە لە شوێنی خۆیدایە بەڵام شوبهاندنێکی ئاسایی لێوی یار دەبێت بە لەعل؛ بەدەخشان کێشەیەکی لەسەر نابێت.

هەست دەکەم لێرەدا ئاوات کارتێکەریی شیعرێکی نالی لەسەر بێت کە دەڵێ:

ئەی تازە جەوان! پیرم و ئوفتادە و کەوتووم          تا ماوە حەیاتم

دەستێ بدەرە دەستی شکستەم کە بەسەر چووم       قوربانی وەفاتم...

 

فەردی یەکەم: واوی وشەی 'تۆ' دەبێ کورت بخوێنرێتەوە تا کێشی فەردەکە تێک نەچێت.

ئەسپاب: هەمان ئەسبابی عەرەبییە، چەشنێک کورداندنی وشەکەیە.

بە سەری خۆت!: تۆ سەری خۆت! سوێنددانە.

سوبات: نەجووڵان؛ بێ هەرەکە مانەوە. سابیت قەدەمی

بیم: ترس (فارسییە).

خەندە سیفات: کەسێک یان شتێک کە سیفەتی پێکەنینی هەیە وەک خونچە کە دەکرێتەوە و ئەو کرانەوەیە دەیکاتە گوڵ.

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن